ΑΓΙΑ ΧΑΪΔΩ ΕΚ ΣΤΑΝΟΥ

Η ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ ΑΓΙΑ ΧΑΪΔΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ ΣΤΗ ΘΑΣΟ

Τοῦ 

Ἀρχιμανδρίτου Χρυσοστόμου Μαϊδώνη

Η αγία νεομάρτυς Χάιδω είναι το πρόσωπο του θέματος που θα παρου­σιάσω σήμερα στο 3ο Συμπόσιο Θασιακών Μελετών. Και γι' αυτό ευχαριστώ την Οργανωτική Επιτροπή, και ιδιαίτερα το γραμματέα κ. Ν. Τσιλογεώργη, για την τιμητική πρόσκληση να παρουσιάσω στο Συμπόσιο και στο Θασιακό λαό τη λαμπρή μορφή της Αγίας Χάιδως, την οποία τιμούμε εμείς στη Χαλ­κιδική σαν πατρίδα της· αλλά δεν θα έπρεπε να υστερήσει και η Θάσος σαν τόπος της κοιμήσεώς της.
Πριν αρκετά χρόνια είχε γίνει μια συζήτηση με τον τότε ιεροκήρυκα και σήμερα μητροπολίτη Ξάνθης κ. Παντελεήμονα, εκ Χαλκιδικής καταγομένου... έγινε, λέω, μια συζήτηση με σκοπό τη γνωστοποίηση στοιχείων από τη ζωή της, τον εντοπισμό του χώρου εγκαταστάσεώς της στη Θάσο και τον τόπο του ενταφιασμού της. Εμείς βέβαια στη Χαλκιδική την τιμούμε εδώ και πολ­λά χρόνια. Αλλά πιστεύω ότι ήλθε καιρός αφ* ενός μεν να γνωστοποιηθεί στο κοινό της Θάσου και αφ⁵ ετέρου να δοθεί έναυσμα για περισσότερη έρευνα.
Τα στοιχεία, τα οποία παραθέτω στη συνέχεια, προέρχονται από την τοπική προφορική παράδοση του Στανού Χαλκιδικής, τον κώδικα δωρεών της μονής Παντοκράτορος, το έγγραφο του εφημερίου της ενορίας Στανού π. Αθανασίου Χαλκιά προς τη μητρόπολη Ιερισσού και το γράμμα του αειμνή­στου π. Γερασίμου, μοναχού υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλη- κλησίας. Η φυλλάδα της Αγίας δόθηκε σαν δώρο από το μοναστήρι στον Αθανάσιον Σανιώτην για την προσφορά 7 αγελάδων. Όμως, η φυλλάδα αυτή χάθηκε στα χρόνια του εμφυλίου πολέμου. Την είχε διαβάσει ο π. Αθανάσιος Χαλκιάς, ο οποίος στο έγγραφό του καταγράφει αυτά που ενθυμείτο.

Αναφέρεται, λοιπόν, ότι κάποιος μοναχός Ιάκωβος επιστρέφοντας από το μετόχι του Ορφανίου, που είχε απαλλοτριωθεί το 1926, και περνώντας από το χωριό Στανός φιλοξενήθηκε από τον Αθανάσιον Σανιώτην, ο οποίος δώρησε στο μοναστήρι 7 αγελάδες. Το μοναστήρι με τη σειρά του εις ένδει- ξιν ευχαριστίας έστειλε ένα επιτραπέζιο ρολόι και τη φυλλάδα της Αγίας Χάι- δως. Στο βιβλίο δωρεών αναφέρεται η δωρεά των αγελάδων και ότι εστάλη το ρολόι και η φυλλάδα της Αγίας Χάιδως, η οποία «ανηρπάγη νπό αγγέλων». Υπολογίζω ότι η αποστολή αυτή της φυλλάδας θα πρέπει να έγινε μεταξύ των ετών 1928-1930. Πιστεύω ακόμα ότι πρέπει ν⁵ αναφέρεται και σε κά­ποιον κώδικα της μονής Παντοκράτορος. Στους επίσημους καταλόγους της μονής, που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα, δεν αναφέρεται βέβαια. Το έθεσα υπ* όψη και του ηγουμένου αρχιμ. Βησσαρίωνος και ελπίζω η Αγία να φωτί­σει στην εύρεση των ιερών λειψάνων της, που βρίσκονται αζήτητα, ενταφια­σμένα στη γη της Θάσου. Ας ελπίσουμε ότι η σημερινή παρουσίαση θα γίνει αφορμή να κεντρίσει και τους ντόπιους Θασίτες να ερευνήσουν για την εύρε­ση και της φυλλάδας και των λειψάνων.
Από τις μαρτυρίες που έχουμε ενδιαφέρουσα είναι αυτή που προέρχεται από τον αείμνηστο μοναχό Γεράσιμο, υμνογράφο της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, ο οποίος ομολογεί για την ύπαρξη της Αγίας, πληροφορηθείς τούτο εκ προφορικής παραδόσεως.
Ολόλαμπρο αστέρι στο σκοτάδι της τουρκοκρατίας προβάλλει η Αγία Χάιδω. Αν δεχθούμε το 1821 ως χρόνο φυγής της από τη Χαλκιδική στη Θά­σο, τοποθετούμε τη γέννησή της το 1800 ή λίγο πριν από αυτό.
Η κωμόπολη του Στανού μέχρι σήμερα είναι ένα πολύ παραδοσιακό χωριό. Οι περισσότεροι άνδρες είναι οικοδόμοι. Πέρασαν πολλοί καλοί παπά­δες και δάσκαλοι. Και είναι το δεύτερο χωριό στην Ελλάδα με τις περισσότε­ρες πολύτεκνες οικογένειες σε αναλογία πληθυσμού. Οι κάτοικοί του διακρίνονται για την προσήλωσή τους στην Εκκλησία και για την καλλιέργεια του ήθους τους. Σ’ αυτό το παραδοσιακό χωριό γεννήθηκε και ανατράφηκε η Α­γία Χάιδω. Για το ποια ήταν η αιτία της φυγής της στη Θάσο, υπάρχουν δύο παραδόσεις. Η πρώτη —όχι τόσο πειστική— θεωρεί αιτία της φυγής της την επανάσταση της Χαλκιδικής το 1821.
Αν αναφέρεται σαν χρόνος φυγής της το 1821, δεν νομίζω ότι πρέπει να συνδέεται με την επανάσταση. Συνδέεται μάλλον με τη ζωντανή παράδοση που αναφέρω παρακάτω. Όταν ήταν σε ηλικία γάμου πέρασε πειρασμό με­γάλο. Τη ζήτησε για γυναίκα του ο γιος του Μαντέμ αγά των Μαντεμοχω­ρίων. Η έδρα της αυτοδιοικούμενης κοινοπολιτείας των Μαντεμοχωρίων ήταν τότε ο Μαχαλάς, τα σημερινά Στάγειρα, στη Βόρεια Χαλκιδική. Εκεί είχε την έδρα του ο Μαντέμ αγάς, που επέβλεπε περισσότερο την είσπραξη του χρυσού και του ασημιού για λογαριασμό της Πύλης. Σ’ αυτόν τον πειρα­σμό η Χάιδω ύψωσε το ανάστημά της, Τουρκάλα και οθωμανή δεν θα γινό­ταν. Ήταν ασυμβίβαστη με τον εξισλαμισμό. Αυτό ήταν! Στην άρνησή της ο τύραννος απάντησε με μαρτύριο. Τη φυλάκισε και τη βασάνισε φρικτά. Είμαι Ελληνίδα και χριστιανή, φώναζε.

Οι νεομάρτυρες ήταν το τείχος πάνω στο οποίο ξεσπούσε η μανία των κατακτητών. Αυτοί έβαλαν τα στήθια τους για να σταματήσουν τον αφανισμό του Γένους. Μέχρι σήμερα, έξω από το χωριό, δείχνουν οι Στανιώτες το «Αλώ­νι της Χάιδως». Αυτό ή ήταν κτηματική περιουσία της Αγίας ή και το επι­κρατέστερο, ο τόπος της φυλακίσεως και του βασανισμού της. Τότε ο ιερο­μόναχος εφημέριος του χωριού, με τη βοήθεια των παλληκαριών, κατάφερε να ελευθερώσει την Αγία και να τη φυγαδεύσει μαζί με τη μητέρα της στη Θάσο.
Ο π. Αθανάσιος Χαλκιάς στο έγγραφό του αναφέρει ότι η Αγία εγκατα­στάθηκε στην Παναγία της Θάσου, στο μετόχι της μονής Παντοκράτορος. Ο προηγούμενος Ευθύμιος τοποθετεί το μετόχι της μονής Παντοκράτορος στην Καλλιράχη. Τη σχέση της Αγίας με τη μονή την επιβεβαιώνει η φυλλά­δα της Αγιας από την Παντοκράτορος και η προφορική παράδοση που διέ­σωσε το γεγονός στους μοναχούς της μονής.
Στο παντοκρατορικό μετόχι της Καλλιράχης ζούσε με τη μητέρα της υπηρετώντας την εκκλησία που υπήρχε στο μετόχι. Εκεί η Αγία ζούσε αφιε­ρωμένη στο Θεό εν παρθενία και ασκήσει. Αγωνιζόταν καθημερινά με αυστηρή άσκηση και πολύ προσευχή. Ο Ιησούς Χριστός, για τον οποίο βασανίσθηκε και διο>χθηκε, ήταν πλέον ο νυμφίος της ζωής της. Όταν πέθανε η μητέρα της, αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στη ζωή της ασκήσεως και της προσευχής, εις τρόπον ώστε να φθάσει να γίνει ένας επίγειος άγγελος. Εξ αιτίας της αγγε­λικής της ζωής αξιώθηκε ουρανίων δωρεών. Ανηρπάγη υπό αγγέλων για δύο μέρες σωματικώς εις τον ουρανόν, όπου είδε τα αθέατα κάλλη του Παραδεί­σου. Τούτο είχε συμβεί και στο μακάριο Παύλο, ο οποίος ηρπάγη έως τρίτου ουρανού. Τούτο διαβάζουμε και σε άλλους βίους Αγίων. Όταν επέστρεψε σωματικώς, διηγήθηκε στον ιερομόναχο του μετοχιού Γεράσιμο αυτή τη θαυ­μαστή αρπαγή της υπό των αγγέλων. Το ότι «ανηρπάγη υπό των αγγέλων» ήταν γραμμένο στη φυλλάδα της Αγίας που είχε σταλεί στο Στανό. Το ότι εστάλη πάλι στο Στανό αποδεικνύεται από το χειρόγραφο δωρεών της μονής Παντοκράτορος. Η αρπαγή της υπό των αγγέλων ήταν προαγγελία της εξό­δου της εκ του βίου τούτου; Μάλλον. Υπάρχουν άλλωστε πολλές τέτοιες πε­ριπτώσεις, όταν άγιες ψυχές προγεύονται του Παραδείσου προ της κοιμή- σεώς τους.
Το ασθενές της φύσεως, η σκληρά άσκησις κατέβαλαν την υγεία της, αν και ήτο ακόμη νέα. Έτρεχε όμως να συναντήσει οριστικά το νυμφίον της Χρίστον. Τέλος παρέδωσεν την αγίαν και καθαράν ψυχήν της εις τον ζωοδό­την Χρίστον. Ο αείμνηστος ιερεύς π. Αθανάσιος Χαλκιάς σημειώνει: «Όταν πλησίασε να πεθάνει, είπε να μην την αλλάξουν τα φορέματα που φορούσε, αλλά εκείνοι που παραβρέθηκαν στο θάνατό της, της τα άλλ,αξαν. Και όταν επρόκειτο να την θάψουν, άρχισε να γίνεται σεισμός και βροντές και μια φω­νή είπε πως για να πάψει η θεομηνία αυτή να με βάλετε τα παλιά φορέματα που φορούσα». Και έτσι έγινε, οπότε σταμάτησε εκείνο το κακό που γινότανε και το λείψανό της ευωδίαζε.


Οι άγγελοι την υποδέχθησαν με χαρά εις τον ουρανόν ως συνόμιλόν της. Και οι άνθρωποι στη γη την ετίμων ως αγίαν. Η ευωδία του σκηνώματος της ήταν ακόμη μία ένδειξις της αγιότητός της. Ενταφιάσθηκε στο κοιμητήριο του μετοχιού.
Στη συνείδηση των χριστιανών του Στανού ήταν πάντοτε ζωντανή η μνήμη και η ζωή της Αγίας. Γι’ αυτό και αφιέρωσαν ιερά εικόνα, την οποίαν εναπέθεσαν εντός του ενοριακού ναού των Εισοδίων της Θεοτόκου. Η εικόνα ιστορήθηκε από την αδελφότητα των Κυριλλαίων εις την Νέαν Σκήτην Αγίου Όρους το 1960. Παριστάνεται η Αγία με την τοπικήν ενδυμασίαν της Χαλ­κιδικής της εποχής εκείνης.
Η Αγία προσφωνείται και σαν νεομάρτυς και οσιομάρτυς και ως νέα οσιο- μάρτυς. Βεβαίως η Αγία δεν υπέστη μαρτυρικόν θάνατον. Όμως και σε βίους άλλων αγίων, οι οποίοι βασανίσθηκαν, βλέπουμε να αποκαλούνται μάρτυρες. Έτσι πιστεύω ότι και η Αγία μπορεί να προσφωνείται μάρτυς. Και μάλιστα νεομάρτυς, αφού μαρτύρησε τον Χριστόν μετά τους χρόνους της αλώσεως.
Ονομάζεται και οσιομάρτυς, αφού και μάρτυς ήτο, αλλά και ασκητικόν βίον διήγεν. Όμως η προσωνυμία οσία περισσότερο χρησιμοποιείται για τους καθ’ εαυτό μοναχούς. Μπορεί και ομολογήτρια να προσφωνείται, αφού ομο­λόγησε τον Χρίστον. Και αυτό νομίζω ότι είναι η πιο ακριβής προσωνυμία. Προτιμάται όμως το νεομάρτυς, διότι προσδιορίζει και το χρόνο της Τουρ­κοκρατίας. Τελευταία την Αγία συμπεριέλαβε στο βιβλίο του «Νεομάρτυ- ρες» ο καθηγητής Απ. Γλαβίνας στο κεφάλαιο τέσσερις γυναίκες νεομάρτυρες: Αγία Ακυλίνα, Αγία Κυράνα, Αγία Ελένη, Αγία Χάιδω.
Από του έτους 1988 με απόφαση του Σεβ. Μητροπολίτου ορίσθηκε η 1η Σεπτεμβρίου ως η ημέρα μνήμης και εορτασμού της Αγίας. Δε γνωρί­ζουμε την ακριβή ημερομηνία της κοιμήσεώς της. Γι’ αυτό ορίσθηκε η 1η Σεπτεμβρίου κατά την οποία εορτάζει και η παλαιοτέρα Αγία Χάιδω, ανά­μεσα στο χορό των 40 μαρτύρων γυναικών των εν Θράκη. Συνηθίζεται, όταν δεν γνωρίζουμε την ακριβή ημερομηνία αθλήσεως ή κοιμήσεώς, να τιμούμε τον άγιο στη μνήμη ομώνυμου παλαιότερου αγίου. Ο δε ευλαβέστατος εφημέ­ριος με τη συνεργασία Κοινότητος και Πολιτιστικού Συλλόγου οργανώνει την ιεράν πανήγυρίν της.
Με πρωτοβουλία του εφημερίου ξεκίνησε και η ανέγερση του ναού προς τιμήν της Αγίας Χάιδως, του οποίου του χρόνου θα γίνουν τα εγκαίνια και σας προσκαλούμε.
Οι δεσμοί μεταξύ Θάσου και Χαλκιδικής, εάν ψάξει κανείς, είναι αρκετά ισχυροί. Δεν είναι που έρχονται μόνο μελισσοτρόφοι απ’ τη Χαλκιδική, αλ­λά έρχονται και Άγιοι’ σαν την Αγία Χάιδω, της οποίας οι ευχές ας είναι μα­ζί μας. Αμήν.http://www.nxilopolis.gr/